Boże Narodzenie

Do IV wieku spojrzenie wiary zwrócone było więcej na zbawcze dzieło Chrystusa, a mniej na Niego samego. Od początku IV wieku sama Osoba Zbawiciela stała się przedmiotem rozważań teologicznych. Podyktowane było to błędnymi teoriami na temat Bóstwa Chrystusa. Ariusz np. odmawiał Chrystusowi Bóstwa. Ruch występujący przeciwko temu błędowi (antyarianizm) wywarł wpływ na pobożność wiernych i na samą liturgię, która odtąd w swoich modlitwach położyła nacisk na Bóstwo Chrystusa. To bliższe zajęcie się Osobą Chrystusa sprzyjało wprowadzeniu uroczystych obchodów Bożego Narodzenia. Treścią tej uroczystości stał się Jezus Chrystus, prawdziwy Bóg i prawdziwy Człowiek, który narodził się z Dziewicy.

Według świadectw historycznych, w Rzymie uroczystość Bożego Narodzenia obchodzono na pewno w 336 roku. Są jednak podstawy do przypuszczenia, że obchodzone było tam znacznie wcześniej.

Pismo św. nie podaje żadnej wskazówki, na podstawie której można by ustalić datę Narodzenia Pańskiego. Zdaniem niektórych, do wyboru dnia 25 grudnia prowadziła tendencja do przeciwstawienia się pogańskiemu kultowi słońca. Cesarz Aureliusz (270-275) bowiem dzień ten wyznaczył dla kultu narodzenia niezwyciężonego boga słońca (natalis solis invicti). Kultowi temu chrześcijanie przeciwstawili obchód narodzin "Słońca Sprawiedliwości", Jezusa Chrystusa.

    Z Bożym Narodzeniem łączą się zwyczaje ludowe:
  • szopka i żłóbek, znane od V wieku, a rozpowszechnione przez franciszkanów w wieku XIII;
  • kolędy, które w Polsce lud śpiewał co najmniej od początku XVI wieku;
  • jasełka będące pozostałością po średnioweicznych dramatach i inscenizacjach ludowych;
  • opłatki wigilijne, znane są od XVIII wieku jako znak życzliwości i jedności, szczególnie w rodzinie;
  • choinka z podarunkami znana jest od XIX wieku.


    W liturgii obchody Bożego Narodzenia trwają osiem dni. Jest to tzw. oktawa. Ma ona swoją wielowiekową tradycję.
  • Pierwszy dzień, 25 grudnia, obejmuje obchody liturgiczne samej tajemnicy Narodzenia Pańskiego.
  • Drugi dzień, 26 grudnia, poświęcony jest św. Szczepanowi, diakonowi i pierwszemu męczennikowi. Kult liturgiczny św. Szczepana znany jest od IV wieku. W państwie Karolingów, a następnie w innych krajach zachodnich i północnych św. Szczepan stał się patronem koni, dlatego 26 grudnia święcono owies. W niektórych parafiach zwyczaj ten nadal jest pielęgnowany..
  • Trzeci dzień oktawy, 27 grudnia, poświęcony jest św. Janowi Apostołowi. Jego kult liturgiczny istniał już od IV wieku. W dniu św. Jana święci się wino i podaje się wiernym do picia: Bibe amorem s. Joannis. Spożywanie pokarmu albo napoju na cześć względnie pamięć Boga, jest powszechnym zwyczajem religijnym. Już w starożytności chrześcijańskiej (Cezary z Arles) czyniono to na cześć różnych świętych, ale tylko wino św. Jana otrzymało od XIII wieku błogosławieństwo i dlatego utrzymało się do dziś. Zwyczaj nawiązuje do legendy z VI wieku, według której po modlitwie i znaku krzyża, św. Jan bez szkody spożył zatrute wino i przez to nawrócił pogańskiego kapłana..
  • Czwarty dzień oktawy, 28 grudnia, to święto Młodzianków, wprowadzone do liturgii w V wieku. Młodziankowie to dzieci z Betlejem i okolicy, które niewinnie musiały oddać życie dla Chrystusa. Historia tego wydarzenia stała się treścią obchodu liturgicznego.
  • Dni następne, to jest 29, 30 i 31 grudnia, zgodnie z prawami oktawy, są dalszym ciągiem obchodów Bożego Narodzenia. W tym czasie przypadają dwa wspomnienia dowolne - św. Tomasza Becketa, biskupa i męczennika (29 grudnia) i św. Sylwestra I, papieża (31 grudnia).
  • W niedzielę wśród oktawy przypada święto Najświętszej Rodziny Jezusa, Maryi i Józefa (gdy w oktawie nie ma niedzieli, wtedy święto to obchodzi się 30 grudnia). Kult Najświętszej Rodziny szerzył się w XVII wieku jako spontaniczna reakcja na demoralizujące skutki wojny trzydziestoletniej (1618 - 1648), które w szczególny sposób dotknęły rodzin. Kult Najświętszej Rodziny zwracał wtedy uwagę na wzór życia rodzinnego.
  • Ostatni dzień oktawy Bożego Narodzenia wypada 1 stycznia - uroczystość Maryi Bożej Rodzicielki.

Na zakończenie roku cywilnego odprawia się uroczyste nabożeństwo, aby zdać sprawę Bogu z powierzonego czasu, przeprosić za grzechy i dziękować za odebrane łaski. Dawniej obchodzono w Polsce wieczór sylwestrowy w nastroju poważnym, żegnając stary rok modlitwą. Zabawę nocną przyjęto z Zachodu.


6 stycznia przypada uroczystość Objawienia Pańskiego.

Styczeń 2014
Ni Po Wt Sr Cz Pt So
   1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31 

Wcześniej była ona obchodzona na Wschodzie. Gdy uroczystość Bożego Narodzenia zawędrowała na Wschód, zastała tam już starszy obchód liturgiczny o tej samej treści, pod nazwą Teofania lub Epifania, co oznacza przyjście, objawienie się, ukazanie. Wydaje się, że uroczystość Epiafnii powstała na podobnym podłożu, jak zachodnia uroczystość Narodzenia Pańskiego. W Egipcie 6 stycznia obchodzono przesilenie zimowe i święto ku czci urodzin nowego Eonu. Chrześcijanie zastąpili to święto Epifanią, przyjściem Chrystusa a z Nim prawdziwego nowego eonu, nowej ery. Oproócz narodzenia Chrystusa równocześnie śięcono inne wydarzenia z Jego życia, którymi objawił swoją chwałę: chrzest w Jordanie, pokłon mędrców i cud na godach w Kanie Galilejskiej. Gdy na Wschodzie przyjęto uroczystość Narodzenia Pańskiego, nastąpiło z czasem treściowe rozgraniczenie obu uroczystości: 25 grudnia ochodzono na Wschodzie i Zachodzie narodzenie Jezusa w Betlejem, a 6 stycznia na Wschodzie chrzest Jezusa w Jordanie, na Zachodzie natomiast pokłon magów.

Uroczystość Objawienia Pańskiego tradycja budowa chętnie nazywa Trzema Królami. W Ewangelii nie ma mowy o królach, ani o ich liczbie. Liczba trzech pojawiła się dopiero u Orygenesa († ok. 251 r.). Królami zaś nazwał ich Cezary z Arles († 542 r.). Ich imiona pojawiły się w XI wieku: Kasper, Melchior i Baltazar.

Święcenie wody w dniu Epifanii w Jerozolimie praktykowane było w VI wieku. Święcenie złota, kadzidła i mirry pochodzi z przełomu XV/XVI wieku. W nowszych czasach doszło święcenie kredy, którą wypisuje się na drzwiach pierwsze litery imion Trzech Króli i rok bieżący.


Na niedzielę po Epifanii przypada święto Chrztu Pańskiego. Obchód ten zamyka okres Bożego Narodzenia.

Źródło:
Ks. Tarsycjusz Sinka C.M. "Zarys Liturgiki"