Wielki Post
Okres przygotowania Paschalnego
Czas Wielkiego Postu ma na uwadze przygotowanie do obchodów Paschy.
Wielki Post rozpoczyna się Środą Popielcową i trwa do Wielkiego Czwartku, do Mszy Wieczerzy Pańskiej. Pierwotnie Wielki Post, jako czas przygotowawczy do Wielkanocy trwał czterdzieści godzin, obejmując Wielki Piątek i Wielką Sobotę. Od Soboru Nicejskiego w 325 roku, Wielki Post obejmował już czterdzieści dni. Obchody Paschy rozciągnięto wtedy na trzy dni (Triduum Paschalne), to jest na Wielki Piątek, Wielką Sobotę i Wielką Niedzielę.
Na początku Wielkiego Postu, w Środę Popielcową, ma miejsce obrzęd
posypywania głów popiołem. Po Ewangelii i stosownej homilii celebrans
poświęca popiół sporządzony z palm zachowanych z poprzedniego
roku. Głowy wiernych posypuje się popiołem w formie krzyża ze słowami:
"Pamiętaj człowiecze, żeś prochem i w proch się obrócisz"
lub
"Czyńcie pokutę i wierzcie Ewangelii" (Mt 1,15).
Zwyczaj posypywania głów popiołem sięga wczesnego średniowiecza. Wtedy
posypywano głowy grzesznikom w ramach obrzędów pokutnych, gdy
wyprowadzano ich z kościoła. Od X wieku zaczęto posypywać przy tej
okazji również głowy wszystkim obecnym w kościele. Obrzędy pokuty
publicznej zanikły, a posypywanie głów pozostało, jako trwały
zwyczaj.
Trzy tematy dominują w liturgii Wielkiego Postu: pokuta, chrzest oraz męka Pańska.
Pokuta według starożytnej tradycji obejmuje modlitwę, post i jałmużnę. O aktach o charakterze pokutnym papież Leon Wielki († 461 r.) wypowiedział następujące zdanie: "Modlitwą utrzymuje się wiara nieskażoną, postem niewinne życie, jałmużną ducha miłości". Zdanie głębokie i praktyczne zarazem, które może stać się programem życia chrześcijańskiego we Wielkim Poście, a także poza nim.
Chrześcijanin w Wielkim Poście bardziej wpatrzony jest w Chrystusa niż zwykle i modli się gorliwiej tak przywatnie jak i wspólnie. W kościołach w tym czasie urządza się wspólne nabożeństwa modlitewne - Gorzkie Żale, Drogę Krzyżową, Rekolekcje Wielkopostne itp. Wszystko to zmierza do pogłębienia wiary, do jej umocnienia, ponieważ jest ona podstawą pokoju wewnętrznego i podstawą pewności na chrześcijańskiej drodze życia.
Według tradycji post polegał na jednorazowym posiłku w ciągu dnia, na powstrzymywaniu się od pokarmów mięsnych i od wina (wszelkich napojów akoholowych). W starożytności post był praktyką dobrowolną. Dopiero w średniowieczu przyjął charakter obowiązkowy.
Post uczy panowania nad zachciankami cielesnymi i nad wszelkimi niestosownymi pragnieniami. Uczy dyscypliny wewnętrznej. Przyczynia się do naprawy i wyrównania krzywd wyrządzonych Bogu, ludziom i sobie, swojej ludzkiej godności. Post jest dowodem, że nawrócenie wielkopostne jest szczere.
Teksty liturgiczne z postem łączą jałmużnę. Społeczny aspekt umartwienia jest dzisiaj zaniedbany. W starożytności np. poszczono między innymi dlatego, aby zaoszczędzone pieniądze obracać na cele miłosierdzia. Jałmużna temperuje wybujały egoizm i dopomaga rozwinąć się cnocie miłości bliźniego.
Chrzest jest drugim głównym tematem liturgii wielkopostnej. Temat ten rozwijany w Wielkim Poście ma swoje uzasadnienie historyczne. Przez długie bowiem wieki okres Wielkiego Postu był czasem bezpośredniego przygotowania katechumenów do przyjęcia chrztu. W liturgii uwzględniano ich obecność przez dobór czytań biblijnych i innych tekstów. Katechumenat później zaniknął, ale teksty pozostały, przypominając wiernym konieczność odnawiania łaski chrztu św. i przymierza zawartego z Bogiem, pobudzając do odnawiania wspólnoty z Chrystusem przez opuszczenie krzywych dróg grzechu i do zadośćuczynienia za popełnione winy.
Temat Męki Pańskiej w liturgii wielkopostnej obejmuje właściwie tylko Wielki Tydzień. W pobożności ludowej natomiast temat ten wysunął się na pierwsze miejsce i objął cały Wielki Post. Przejawiało się to w nabożeństwach Drogi Krzyzowej (od początku XVIII w.), w Gorzkich Żalach (od końca XVII w.), w kazaniach pasyjnych (od XIII w.), w pieśniach nabożnych o męce Pańskiej (od XVII w.), szczególnie obfitych w baroku. Dlatego też brakuje nam pieśni wielkopostnych.
Każda niedziela Wielkiego Postu ma swoje własne oblicze przez to, że ma własny formularz mszalny, własne czytania i prefację. Dwie pierwsze niedziele wskazują chrześcijaninowi drogę Chrystusową, która poprzez walkę ze złem i poprzez cierpienie prowadzi do zbawienia. Następne trzy niedziele (zwłaszcza w roku lit. A) nawiązują do chrztu.
Z piątą niedzielą Wielkiego Postu wiąże się zwyczaj zasłaniania obrazów i krzyży. Obrazy i krzyże zasłaniano pierwotnie na cały okres postu, a od XVII wieku tylko w ostatnich dwóch tygodniach. Pierwotne krzyże (od IV w.) bez ciała Ukrzyżowanego, bogato wysadzane szlachetnymi kamieniami (crux gemmata) oraz krzyże stylu romańskiego ze stojącym na krzyżu, często z koroną królewską na głowie, Chrystusem wyrażały triumf Chrystusa. Dlatego zasłaniano je w okresie gorzkiej męki i haniebnej śmierci. Popularne tłumaczenie zasłaniania krzyża nawiązuje do ostatnich słów Ewangelii pierwszej niedzieli Męki Pańskiej (sprzed ostatniej reformy liturgicznej): "Porwali tedy kamienie, by rzucić na niego, lecz Jezus ukrył się, i wyszedł z świątyni" (J 8,59). Zasłony z krzyży zdejmuje się po liturgii Wielkiego Piątku, a z obrazów przed rozpoczęciem obrzędów Wigilii Paschalnej.
Szósta niedziela Palmowa Męki Pańskiej rozpoczyna Wielki Tydzień. W tym dniu Kościół w liturgii obchodzi pamiątkę uroczystego wjazdu Pana Jezusa do Jerozolimy. Wierni gromadzą się poza kościołem na wyznaczonym miejscu. Tam święci się palmy i czyta Ewangelię o wjeździe Pana Jezusa do Jerozolimy. Potem procesja z palmami rusza do kościoła. Jest ona wezwaniem do pójścia za Chrystusem Królem i do wyjścia naprzeciw tajemnicy paschalnej. Ponieważ obrzęd poświęcenia palm należy do liturgii mszalnej, dlatego opuszcza się akt pokuty i Mszę św. w kościele rozpoczyna się od kolekty. Opis męki Pańskiej czyta się w roku A według św. Mateusza, w roku B według św. Marka, a w roku C według św. Łukasza. Opis męki Pańskiej według św. Jana czyta się co roku w Wielki Piątek. Męka Pańska jest główną ideą liturgii Wielkiego Tygodnia.
Źródło:
Ks. Tarsycjusz Sinka C.M. "Zarys Liturgiki"
